Wiersze

• Wiele osób zarzuci mi zapewne nadmiar pobłażliwości
  Charles Baudelaire
  Wiele osób zarzuci mi zapewne nadmiar pobłażliwości: „Uniewinniasz
  pijaństwo, idealizujesz rozpustę mętów społecznych”. – Wyznaję, że
  wobec ogromu dobrodziejstw trudno mi podnosić zarzuty. Wszak
  powiedziałem już, że wino przystosowuje się do człowieka; przyznałem, że
  i w jednym, i w drugim występki ważą się na szali z cnotami. Cóż mogę
  uczynić więcej? – Zresztą, w tej sprawie mam mój specjalny pogląd.
  Mianowicie sądzę, że gdyby ludzkości odjęto wino, w zdrowotności i
  intelekcie świata powstałaby luka, pustka, brak – daleko straszniejszy od
  wszystkich ekscesów i zboczeń, spowodowanych przez wino. Bo czy nie
  mamy podstawy do wniosku, że ludzie, którzy nigdy nie piją wina –
  naiwni, czy pedanci – to osobniki ograniczone, lub hipokryci? Ograniczeni
  –
  tj. nie znający ludzi, ani natury – artyści, odrzucający tradycyjne środki
  artystyczne, wyrobnicy, pomstujący na mechanikę; hipokryci – tj. cisi
  łakomcy, pyszałkowie wstrzemięźliwości, samotni pijacy i dotknięci jakimś
  tajemniczym nałogiem czy zboczeniem. Człowiek, który pije tylko wodę,
  chowa jakąś tajemnicę, którą pragnie ukryć przed światem.
  Zresztą osądźcie sami. – Kilka lat temu na pewnej wystawie
  obrazów tłum głupców cisnął się do płótna, wygładzonego,
  wypolerowanego, wylakierowanego – niby okaz galanteryjny. Była to
  krańcowa negacja sztuki. W tym mikroskopowym malowidle widziało się
  latające muchy! Zostałem pociągnięty ku temu potwornemu obrazowi, jak
  wszyscy, jednak wstyd mi było tej szczególnej słabości – był to bowiem
  objaw nieprzepartego pociągu do obrzydliwości. Wreszcie zdałem sobie
  sprawę, że ciągnęło mnie tu bezwiedne filozoficzne zaciekawienie –
  natarczywa chęć przekonania się, jakie mogło być moralne oblicze
  człowieka, który był w stanie spłodzić równie występną ekstrawagancję.
  Zakładałem się sam ze sobą, że musiał to być z gruntu zły człowiek.
  Postarałem się o informacje i doznałem zadowolenia, stwierdzając, że
  potwór ten wstawał regularnie o świcie, że wyeksploatował oszukańczo i
  doprowadził do nędzy własną posługaczkę – i „że pił tylko mleko”.
  Jeszcze jedna czy dwie powieści – i przejdziemy do wniosków.
  
  ****
  
  Pewnego dnia zatrzymało mnie na chodniku wielkie zbiegowisko ludzkie.
  Udało mi się zajrzeć między głowy gapiów, i oczom moim przedstawiło się
  osobliwe widowisko. Jakiś człowiek leżał na wznak na ziemi z oczami
  szeroko otwartymi i zapatrzonymi w niebo, zaś inny człowiek stał nad nim,
  przemawiając doń jedynie przy pomocy mimiki i gestami – zaś leżący na
  ziemi zdawał się odpowiadać mu jedynie wzrokiem. Przy tym twarze obu
  były oblane wyrazem jakiejś cudnej życzliwości.
  Człowiek stojący zdawał się gestami przemawiać do inteligencji
  leżącego na ziemi: „Porusz się, zrób jeszcze kilka kroków, szczęście jest
  tam – o dwa kroki – dojdź do rogu ulicy. Jeszcze niezupełnie straciliśmy
  z
  oczu brzeg utrapień – nie wypłynęliśmy jeszcze na „pełne morze”
  marzeń; dalej; zdobądź się na trochę energii, rusz się, przyjacielu –
  nakaż swym nogom, by były posłuszne twej woli!”
  
  Cała ta przemowa mimiczna odbywała się przy
  akompaniamencie harmonijnego chwiania się i zataczań. Lecz tamten,
  snadź już był wpłynął na „pełne morze” (zresztą żelował po rynsztoku),
  bo jego błogosławiony uśmiech odpowiadał: „Pozostaw mnie w spokoju.
  Brzeg utrapień już zniknął całkowicie – przysłoniły go mgły dobroczynne
  –
  niczego już więcej nie żądam od niebios marzeń”. – Zdało mi się nawet,
  że dosłyszałem coś, jakby dobywające się z ust nieuchwytne słowa –
  raczej niewyraźne westchnienie, tężejące w wyrazy „Wszystko w miarę...”.
  Było to szczytem wzniosłości. Lecz, jak to zobaczymy, w
  upojeniu może istnieć nadwzniosłość. Towarzysz trzymający się na
  nogach, pełen wyrozumiałości, idzie sam do szynku i wraca z sznurem.
  Widocznie nie był w stanie znieść myśli żeglowania samopas –
  samolubnego chwytania szczęścia – toteż wracał po przyjaciela z
  pojazdem. Pojazdem był sznur; opasuje go więc sznurem. Leżący osobnik
  uśmiecha się; zrozumiał widocznie macierzyńską intencję przyjaciela. –
  Ten zaciąga węzeł, zaczyna kroczyć jak koń łagodny, ostrożny – wiezie
  towarzysza ku przystani szczęśliwości. Człowiek wieziony, a raczej
  wleczony i wycierający bruk plecami, uśmiecha się wciąż
  niewypowiedzianym uśmiechem.
  Tłumem owładnął podziw – bo to, co jest zbyt piękne, co
  przekracza ludzką moc poetycką, budzi więcej podziwu, aniżeli
  rozrzewnienia.
  *********
  Był sobie człowieczyna, Hiszpan-gitarzysta, który w swoim
  czasie odbywał wędrówki razem z Paganinim. – Działo się to jeszcze
  przed
  epoką wielkiej, oficjalnej sławy Paganiniego.
  Wiedli we dwójkę wolny, cygański żywot wędrownych muzyków – ludzi bez
  rodziny i ojczyzny. – Obaj, skrzypek i gitarzysta, dawali koncerty
  wszędzie, dokąd ich los przywiódł. Wędrowali tak długo po różnych
  krajach. A Hiszpan mój miał talent tak niezwykły, że mógł powiedzieć o
  sobie jak Orfeusz: „Jestem panem natury”.
  Gdziekolwiek się zjawiał, targając swe struny i każąc im drżeć harmonijnie
  pod wielkim palcem władnej ręki, tłum ciągnął za nim. Gdy się posiada
  taki talent, nie umiera się z głodu . Ludzie szli za nim jak za Chrystusem.
  Czy podobna odmówić obiadu i gościny człowiekowi – geniuszowi,
  czarodziejowi, który umiał rozśpiewać w naszej duszy najpiękniejsze
  melodie – najbardziej skryte, najbardziej nieznane, najbardziej tajne?
  Zaręczano mi, że człowiek ten z instrumentu wydającego jedynie
  przerywane dźwięki, wydobywał swobodnie dźwięki ciągłe.
  Paganini trzymał w swoim ręku kasę i rządy majątku
  spółkowego, czemu , czemu się nikt nie powinien dziwić. Kasa wędrowała
  po osobie administratora,; mieściła się to na górze to na dole – dziś w
  butach, jutro za podszewką ubrania. Gdy gitarzysta, który – wyznajmy
  to – miał silny pociąg do trunków, pytał, jak stoją finanse, Paganini
  odpowiadał, że nie ma nic, albo prawie nic – bo Paganini był jak starcy,
  którzy zawsze się obawiają, że „zabraknie”. Hiszpan wierzył, albo
  udawał,
  że wierzy, i z oczami utkwionymi w dal targał i męczył swą nieodłączną
  towarzyszkę. Paganini szedł po drugiej stronie drogi. Taki był cichy układ
  wzajemny – by sobie nie przeszkadzać. W ten sposób każdy ćwiczył się i
  pracował, idąc. Po przybyciu do miejscowości, która zdawała się
  przedstawiać jakie takie widoki na godziwe pobory, jeden grał którąś ze
  swych kompozycji, drugi zaś obok niego improwizował wariację – wtór,
  podkład. Ile rozkoszy i poezji było w życiu trubadurów – wie tylko sam
  Bóg.
  Rozstali się nie wiadomo dlaczego.
  Hiszpan wędrował sam jeden. Pewnego wieczora przybywa do małej
  mieściny jurajskiej, każe rozlepić afisze, zapowiadając koncert w sali
  merostwa. Koncert to on – gitara – i nic więcej. Dał się rozpoznać,
  brzdękając w jednej z kawiarń; w mieście znalazło się parę muzykalnych
  osób, które zaciekawił ten niezwykły talent. Koniec końców zebrało się
  dużo osób.
  Mój Hiszpan wykopał w jakimś koncie miasta, koło cmentarza, innego
  Hiszpana – „ziomka”. Był on kimś w rodzaju przedsiębiorcy
  pogrzebowego – właściwie kamieniarz od nagrobków. Jak wszyscy
  poświęcający się zawodom grzebalnym – ten także lubiał pić. Toteż
  butelka i wspólna ojczyzna zaprowadziły ich daleko; muzyk nie rozłączał
  się z kamieniarzem.
  W sam dzień koncertu, gdy się zbliżała jego godzina, byli znów razem –
  ale gdzie? Tu właśnie był sęk! Przetrząśnięto wszystkie szynkownie w
  mieście, wszystkie kawiarnie. Wreszcie odnaleziono ich w jakiejś
  niewysłowionej spelunce – gruntownie pijanych obu.
  Następują sceny w guście Kaena i Fryderyki. Koniec końców koncert
  zgadza się iść grać – ale nagle przychodzi mu idea: „Będziesz grał
  razem
  ze mną!” – mówi do przyjaciela. Ten odmawia; posiadał wprawdzie
  skrzypki, lecz grał jak najostatniejszy rzempoła.
  - „Będziesz grał, ale ja nie gram!”
  Żadne zaklęcia ni argumenty nie były w stanie go wzruszyć – trzeba było
  ustąpić!
  Oto zjawiają się obaj na estradzie w obliczu całej elity miasta.
  - „Przynieście wina!” – mówi gitarzysta.
  Aranżer pogrzebowy, znany w całym mieście, ale co prawda nie ze strony
  muzykalnej, był nadto pijany, aby się miał żenować. Gdy przyniesiono
  wino, kto by tam miał cierpliwość na odkorkowywanie butelek?! Nicponie
  gilotynują je uderzeniem noża, niby ludzie, którym brak dobrych manier.
  –
  Łatwo sobie wyobrazić, jaki efekt wywarła ta scena na wystrojoną po
  niedzielnemu publiczność. Damy opuszczają salę, i wiele zgorszonych
  osób czyni manifestacyjnie to samo, jakby chcąc wyrazić swe oburzenie na
  zachowanie się tych pijaków, wyglądających na pół-wariatów.
  Nie żałowali jednak ci, w których obyczajność nie zagłuszyła
  ciekawości i którzy mieli odwagę zostać.
  - Zaczynaj – mówił gitarzysta do kamieniarza.
  Niepodobna wyrazić, jakiego rodzaju dźwięki wydobywały się z pijanych
  skrzypiec. – Bachus w malignie, krający kamień piłą! Co grał, a raczej co
  chciał grać? Mniejsza o to – pierwszą lepszą melodię...
  Naraz melodia potężna i słodka, kapryśna i jednolita
  zarazem, owija, głuszy, przygasza, pokrywa krzykliwy hałas. Gitara śpiewa
  tak donośnie, że skrzypiec już nie słychać. A jednak to ta sama
  melodia - pijana melodia, którą zaintonował kamieniarz. Gitara
  wypowiada się z niezmierną dźwięcznością; kwili, śpiewa, deklamuje z
  zastraszającą werwą, z niepojętą pewnością i czystością dykcji. Gitara
  improwizowała wariację na temat skrzypiec ślepca. Dała się im prowadzić,
  przystrajając wspaniale, po macierzyńsku lichą nagość ich dźwięków.
  Czytelnik zrozumie, że tego niepodobna opisać; wiarygodny i
  poważny świadek opowiadał mi to. – W końcu cała publiczność stała się
  więcej pijana od gitarzysty. Szał owacyjny ogarnął wszystkich – sala
  drżała od oklasków i okrzyków, wśród nieopisanego entuzjazmu.
  Znać jednak charakter miejscowej ludności nie przypadł
  naszemu gitarzyście do smaku – nie zagrał tam bowiem nigdy więcej.
  Gdzież jest teraz? Jakie słońce patrzyło na ostatnie jego
  marzenia? Jaki rów przydrożny dał gościnę jego konaniu? Jaka ziemia
  przygarnęła kosmopolityczne jego kości?
  Gdzie są upajające zapachy kwiatów, które sczezły? Gdzie
  czarodziejskie barwy minionych słońca zachodów?
  **********
  Nie powiedziałem tu może nic nowego. Wino znamy wszyscy; wszyscy
  miłością je darzymy. Jeżeli zjawi się prawdziwy lekarz-filozof – rzecz
  dotychczas niewidziana – będzie mógł napisać doniosłe studium o winie;
  rodzaj dwoistego systemu filozoficznego, w którym wino i człowiek będą
  stanowili dwa bieguny. Wyjaśni on może, dlaczego pewne trunki posiadają
  własności nadmiernego wyolbrzymiania osobowości myślącej istoty i
  stwarzania, że tak powiem, trzeciej osoby – wywoływania owego procesu
  mistycznego, gdzie człowiek normalny i wino – bóg zwierzęcy i bóg
  roślinny – spełniają rolę Ojca i Syna w Trójcy: płodzą Ducha Świętego,
  który jest nadczłowiekiem i zarówno od obu pochodzi.
  Są osoby, na które wino działa tak ożywczo i potężnie, że nogi
  ich stają się pewniejsze, słuch zaś nabiera niezwykłej subtelności. Znałem
  człowieka, którego osłabiony wzrok w podnieceniu winnym odzyskiwał całą
  swą pierwotną ostrość. – Wino z kreta czyni orła.
  Pewien nieznany stary autor powiedział: „Nic nie może
  dorównać radości człowieka, który pije – chyba radość wina, że jest pite”.
  Istotnie, wino odgrywa tajemniczą rolę w bycie ludzkości – tak tajemniczą
  i ściśle z nią związaną, że nie zdziwiłoby mnie, gdyby nawet umysły
  rozsądne, pociągnięte ideą panteistyczną, przyznawały mu pewnego
  rodzaju osobowość. Wino i człowiek czynią na mnie wrażenie dwóch
  przyjaciół, ciągle walczących i ciągle godzących się ze sobą. Pokonany
  składa zawsze pocałunek na ustach zwycięscy.
  Bywają pijacy złośliwi; są to jednak ludzie z natury źli.
  Człowiek zły staje się tu obmierzłym, jak człowiek dobry – doskonałym.