Wiersze

• Dawni królowie tej ziemi
  Władysław Bełza
   
   
  WSTĘP
  
  Spojrz na twe dzieje, małe pacholę,
  Spojrz na twą przeszłość odwieczną,
  A duma błyśnie na twojem czole,
  Jakąś jasnością słoneczną.
  
  Wzrok się twój dziwnym blaskiem rozświeci,
  Myśl spoważnieje od młodu,
  Gdy długi szereg zgasłych stuleci,
  I chwałę ujrzysz narodu!
  
  Jakież to czasy, jacy rycerze,
  Z wieków wychylą się toni:
  Zaszumią skrzydła, zagrzmią puklerze,
  I stara szabla zadzwoni.
  
  Ujrzysz twych królów na złotym tronie,
  Zdobnych we wszystkie zaszczyty;
  Nad twoją głową sztandar powionie,
  Chwałą Grunwaldu okryty!
  
  A kędy zwrócisz oczęta modre,
  Kędy wytężysz źrenice:
  Tu po Dniepr siny, a tam po Odrę,
  Ujrzysz twych krajów granice.
  
  A gdy ku ziemi nakłonisz ucho,
  To cały spłoniesz w zachwycie,
  Gdy ona szeptać zacznie ci głucho,
  O dawnym, świetnym swym bycie.
  
  Gdy w twych olśnionych oczach rozwinie,
  Tych mężów szereg wspaniały,
  Co pracowali dla niej jedynie,
  Dla jej wielkości i chwały.
  
  Ona nauczy, ona ci powie,
  Jak czcić te czasy minione,
  W których Piastowi dwaj aniołowie,
  Z rąk bożych dali koronę;
  
  W których Lech mężny, król siwobrody,
  Przez dzielne wsławił się ramię,
  Co trzebił puszcze, budował grody,
  I orła dał nam za znamię;
  
  I w których postać Wandy królewny,
  Jak promień gwiazdy lśni złotej,
  Źe dotąd jeszcze w legendzie rzewnej,
  Naród wysławia jej cnoty.
  
  Takie to dzieje, takie przykłady,
  Są twoją dawną spuścizną:
  Te Lechy, Piasty, — to twe naddziady,
  A kraj ten — jest twą Ojczyzną!
  
  A któreż dziecko nie będzie rade,
  Ujrzeć swą matkę jedyną?
  Więc miłość Polski na pierś ci kładę,
  Jak twój talizman, dziecino!
  
  Patrz, miłość owa, co budzi dreszcze,
  I w młode puka serduszko,
  Zrodziła takie męże i wieszcze,
  Jak nasz Mickiewicz, Kościuszko.
  
  Ona wydała wielkich hetmanów,
  I mężów sławnych bez liku,
  Takich Czarnieckich, Czackich, Rejtanów,
  Śniadeckich przy Koperniku.
  
  Niechże ten promień świętej miłości,
  Który przyświecał tak wielu,
  I twemu życiu drogę uprości,
  I niech cię wiedzie do celu!
  
  MIECZYSŁAW I
  urodz. 931 - zm. 992, panował lat 31
  
  Syn Ziemomysła a prawnuk Piasta,
  Na polskim tronie zasiada;
  Wznosi świątynie, buduje miasta,
  Liczne biskupstwa zakłada.
  Kraj swój oświeca w Chrystusa wierze;
  I siłą swego oręża,
  Walczy z Niemcami, Brandenburg bierze,
  Dzikich Lutyków zwycięża.
  
  BOLESŁAW I CHROBRY
  urodz. 967 - zm. 1025, panował lat 33
  
  Bolesław Chrobry dzieło ojcowe,
  Chlubnie do końca prowadzi.
  Dwakroć Kijowian gromi na głowę,
  Z Pomorzem kończy najgładziej.
  Graniczne słupy od rzeki Sali
  Po Dniepru stawia aż tonie;
  Pierwszy to z władców, co najwspanialej,
  W królewskiej błyszczy koronie.
  
  MIECZYSŁAW II GNUŚNY
  urodz. 990 - zm. 1034, panował lat 9
  Ale co ojciec zdobył orężem,
  To syn roztrwonił zgnuśniały.
  Ryxa, niemkini, włada nad mężem,
  Grabi monarszy skarb cały.
  Brzetysław Kraków, Konrad Morawy
  Najeżdża, ogniem pustoszy...
  W kraju bój kipi zajadły, krwawy,
  Ale któż wrogów wypłoszy?
  KAZIMIERZ I ODNOWICIEL
  urodz. 1016 - zm. 1058, panował lat 18
  Chyba ty królu, Odnowicielem
  Od twego ludu nazwany,
  Chyba ty będziesz pocieszycielem,
  I krwawe zgoisz nam rany!
  Jakoż pod sterem króla Kaźmierza,
  Ojczysta krzepi się nawa:
  Wnet on Prusaków najazd uśmierza,
  I tłumi bunty Masława.
  
  BOLESŁAW II ŚMIAŁY
  urodz. 1041 - zm. 1081, panował lat 22
  
  Chwałą pradziada Bolesław owian,
  Dzielnie swe rządy poczyna;
  Odpiera Czechów, gromi Kijowian,
  Nad Cisą bije Węgrzyna.
  Lecz krwią biskupa splamiwszy dłonie,
  Wziął kij pielgrzymi w ramiona,
  I na pokucie, w dalekiej stronie,
  W osamotnieniu gdzieś kona.
  
  WŁADYSŁAW I HERMAN
  urodz. 1043 - zm. 1102, panował lat 21
  
  Odtąd się w Polsce naszej źle dzieje,
  W kraju chce władać najlichszy.
  Syn króla, Zbigniew, bezprawia sieje,
  I przeciw ojcu wciąż wichrzy.
  Węgrzy panują w murach Krakowa,
  Rusin w granice się wdziera...
  W kraju wre smutna walka domowa,
  Wśród której Herman umiera.
  
  BOLESŁAW III KRZYWOUSTY
  urodz. 1085 - zm. 1139, panował lat 37
  
  Ster panowania w żelazne dłonie,
  Po śmierci ojca syn bierze,
  Ale nie myśląc gnuśnieć na tronie,
  Poczyna jako rycerze.
  Hardych Pomorzan gromi swywole,
  Przy Ujściu bije Prusaków,
  Krwią Niemców bujnie skrapia Psie pole,
  I szerzy sławę Polaków.
  
  WŁADYSŁAW II
  urodz. 1104 - zm. 1159, panował lat 9
  
  Już Krzywousty zamknął powieki,
  Syt ziemskiej sławy i czynów;
  Ale zostawił kraj bez opieki,
  Dzieląc go między swych synów.
  Pierwszy z nich berło ujął w prawicę
  Władysław, prawem starszyzny;
  Lecz gdy na braci godził dzielnice,
  Został wygnany z ojczyzny.
  
  BOLESŁAW IV KĘDZIERZAWY
  urodz. 1127 - zm. 1173, panował lat 25
  Po nim panował Bolesław czwarty,
  Opiekun młodszych swych braci;
  Lecz kraj na cztery części rozdarty,
  Coraz to dawną moc traci.
  A gdy z zachodu Niemiec zdradliwy,
  Z północy Prusak nań godzi:
  Bujnie się polskie skąpały niwy,
  W łez i krwi strasznej powodzi.
  KAZIMIERZ II SPRAWIEDLIWY
  urodz. 1128 - zm. 1194, panował lat 15
  Kto sprawiedliwość ludom wymierza,
  Ten dobroczyńcą na ziemi;
  A słusznie takim lud Kazimierza
  Okrzyknął usty wdzięcznemu
  On ze starszyzną radził w Łęczycy,
  Jak wzmocnić ziemię Piastową;
  To też pod sterem jego prawicy,
  Kraj biedny odżył na nowo.
  
  MIECZYSŁAW III STARY
  urodz. 1131 - zm. 1202, panował lat 10
  Trzeci to z synów Krzywoustego,
  Co tron ojcowski posiadał,
  Lecz się odwrócił naród od niego,
  Bo mściwą ręką mu władał.
  Aż za bezprawia z tronu wygnany,
  Resztę dni spędził w ukryciu,
  Gdzie od nikogo nieżałowany,
  Umarł po długiem swem życiu.
  WŁADYSŁAW III LASKONOGI
  urodz. 1168 - zm. 1231, panował lat 3
  Po jego śmierci Władysław trzeci,
  Co Laskonogim go zwano,
  Przelotnym blaskiem na tronie świeci,
  Nim go Leszkowi oddano.
  Lecz w Polskę nowy grom znów uderzy,
  I w wir ją nieszczęść porywa:
  Oto Kniaź Roman od pnia macierzy,
  Ruś nam Czerwoną odrywa.
  
  LESZEK BIAŁY
  urodz. 1188 - zm.1227, panował lat 22
  Wreszcie nad Polską naczelna władza,
  W ręce się Leszka dostaje;
  Leszek Krzyżaków do niej sprowadza,
  Bratu Mazowsze oddaje.
  Prusak z Jadźwingiem sieją mord krwawy,
  Świętopełk knuje bunt skryty;
  A gdy król zwołał zjazd do Gąsawy,
  Został tam w łaźni zabity.
  BOLESŁAW V WSTYDLIWY
  urodz. 1221 - zm. 1279, panował lat 52
  Po śmierci Leszka, syn małoletni,
  W szóstem zawładnął już lecie;
  Lecz czyż książęce berło uświetni,
  Mąż niedorosły lub dziecię?
  Na kraj wpadają dzicy Mongoli,
  Straszną go niszcząc nawałą...
  Próżno nam Kinga wnosi skarb w soli,
  Ody chleba w Polsce niestało.
  
  LESZEK CZARNY
  urodz. 1250 - zm. 1289, panował lat 10
  Od kruczych włosów nazwany Czarnym,
  Mąż dzielnej ręki i woli,
  Daremnie pała ogniem ofiarnym,
  By kraj podźwignąć z niedoli.
  Znosi Jadźwingów; lecz z innej strony,
  Straszliwa klęska nam grozi:
  Oto znów Tatar puszcza zagony,
  I krocie dziewic uwozi.
  PRZEMYSŁAW
  urodz. 1257 - zm. 1296, panował miesięcy 7
  Po śmierci Leszka, co zmarł bezdzietnie,
  Przemysław dzielny zasiada;
  Możeby Polsce panował świetnie,
  Niestety, krótko zbyt włada.
  Bo Brandenburczyk śmierć mu w Rogoźnie
  Zgotował nagłą i srogą,
  I znów po kraju wiatr powiał groźnie,
  I burzę przygnał złowrogą.
  
  WACŁAW
  urodz. 1272 - zm. 1306, panował lat 5
  Chociaż Czech z rodu, lecz Niemiec z ducha,
  Z obcej wziął berło poręki;
  Czyż on zrozumie, czyż on wysłucha,
  Bolę narodu i jęki?
  W swej „Złotej Pradze" chętnie przebywa,
  Gdzie końca swoich dni dożył,
  A kraj Łokietka z płaczem przyzywa,
  By kres niedoli położył
  WŁADYSŁAW ŁOKIETEK
  urodz. 1260 - zm. 1333, panował lat 31
  Wacław umiera. — Po jego śmierci,
  Łokietek w Polsce znów staje;
  A kraj rozdarty walką na ćwierci,
  Chętnie koronę mu daje.
  Łokietek dzielnie i mądrze włada,
  Gromi niewdzięcznych Krzyżaków;
  Za jego życia Szląsko odpada,
  Lecz zato wraca nam Kraków.
  
  KAZIMIERZ WIELKI
  urodz. 1310 - zm. 1370, panował lat 37
  Król ten był królem chłopków nazwany,
  I stąd urosła dlań sława;
  Zostawił cały kraj murowany,
  I mądre nadał mu prawa.
  Biedni tułacze wśród obcych ludów,
  Żydzi, z ufnością doń biega.
  I słusznie naród za tyle trudów,
  Nadał mu tytuł Wielkiego.
  LUDWIK WĘGIERSKI
  urodz. 1326 - zm. 1382, panował lat 12
  Nie sercem ojca, ale ojczyma,
  Rządził król obcy w ojczyźnie;
  Bo z rodu Piastów nikogo niema,
  Coby wziął berło w spuściźnie.
  Lecz Bóg nam zato dał w jego córze,
  Zapomnieć długą niedolę:
  Ona jak anioł w ziemskiej purpurze,
  Błysnęła na tym padole.
  
  JADWIGA
  urodz.1371 - zm. 1399, panowała samodzielnie lat 2
  Błogosławiona bądź, o królowo,
  Po wszystkie wieki i czasy!
  Tyś Litwie wniosła zbawienia słowo,
  W jej dzikie puszcze i lasy.
  Za twoją sprawą polskie orlęta,
  Odtąd z „Pogonią" szły społem:
  W naszej pamięci tyś zawsze święta,
  Tyś Polski stróżem aniołem!
  WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO
  urodz. 1348 - zm. 1434, panował lat 48
  Litewski książę w murach Krakowa,
  Z Jadwigą święty ślub bierze;
  Ale do pochwy miecza nie chowa,
  Bo tak nie czynią rycerze.
  Owszem, gdy Krzyżak w polskiej krainie,
  Zabory szerzyć chciał nowe:
  Król na Grunwaldu wielkiej równinie,
  Zbił hardych mnichów na głowę.
  
  WŁADYSŁAW WARNEŃCZYK
  urodz. 1424 - zm. 1444, panował lat 10
  Młody królewicz w dziesiątem lecie,
  Polsce i Węgrom włodarzy,
  A chociaż z wieku jeszcze on dziecię,
  Lecz męskość bije mu z twarzy.
  I może wzrósłby na bohatera,
  Błysnął orężem zwycięskim...
  Niestety! nazbyt wcześnie umiera,
  Pod Warną, skonem męczeńskim.
  KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK
  urodz. 1427 - zm. 1492, panował lat 45
  Prawego serca i światłej rady,
  Ojczyzna miała w nim syna;
  Rychło on odkrył Krzyżaków zdrady,
  Których do hołdu nagina.
  I władał mądrze, wsparłszy ramiona,
  Na praw rozumnych puklerzu:
  Z jego też rodu, Litwa patrona,
  Ma w królewiczu Kaźmierzu.
  
  JAN OLBRACHT
  urodz. 1450 - zm. 1501, panował lat 9
  Pod Kopestrzyniem sławą okryty,
  Siadł Olbracht w polskiej koronie.
  Lecz wawrzyn młodą ręką uwity,
  Często blask traci na tronie.
  Dotąd przysłowie, trwa w polskiej mowie,
  Którem tak smutno on słynie:
  Ze za Olbrachta, zginęła szlachta,
  Po lasach, na Bukowinie.
  ALEKSANDER
  urodz. 1461 - zm. 1506, panował lat 5
  Znowu Tatarzyn wdarł się zdradziecko,
  Na Ruś Czerwoną i Litwę;
  Kniaź Michał Gliński ruszył pod Kiecko,
  I świetną stoczył z nim bitwę.
  Już król śmiertelne zalegał łoże,
  Gdy mu wieść ową przynoszą:
  „Zwycięstwo! wołał, dziękiż Ci Boże!
  Przynajmniej umrę z rozkoszą!"
  
  ZYGMUNT STARY
  urodz. 1467 -zm. 1548, panował lat 42
  Świetne to były dla Polski lata,
  Nazwane złotą epoką;
  Pod berłem króla rosła oświata,
  Kwitły nauki szeroko.
  I sławną była polska kraina,
  Z oświaty, bogactw i męstwa!
  Pytaj się Orszy i Obertyna,
  Jakie widziały zwycięstwa?!
  ZYGMUNT AUGUST
  urodz. 1520 - zm. 1572, panował lat 24
  Z krwi Jagiellonów król to ostatni,
  Co włada Polskiej krainie.
  Litwę i Polskę łączy w ślub bratni,
  Pamiętną unią w Lublinie.
  Zwycięską wojnę wiedzie z Moskalem,
  Od Prus hołd lenny odbiera;
  Poczem, z ogromnym narodu żalem,
  Zygmunt w Knyszynie umiera.
  
  HENRYK WALEZY
  panował w roku 1574 przez 7 miesięcy
  Wytworny panicz modnego dworu,
  W sarmackie dostał się kraje;
  Lecz w nich nie zastał tego poloru,
  Jaki francuski dwór daje.
  A chociaż znalazł dzielnych serc krocie,
  I prawic, co wrogów grzmocą:
  Przeniósł francuskie nad nie łakocie,
  I umknął z Polski precz, nocą.
  STEFAN BATORY
  urodz. 1533 - zm. 1586, panował lat 10
  Miecz nasz, co rdzewiał przez długie lata,
  Król Stefan z pochwy znów ruszy:
  Pod jego grzmotem legła U świata,
  Bramy Połocka i Suszy.
  Klucz swój oddały nam Wielkie-Łuki;
  A król syt zwycięstw i chwały,
  Wspierał oświatę i gmach nauki,
  Fundował w Wilnie wspaniały.
  
  ZYGMUNT III WAZA
  urodz. 1566 - zm. 1632, panował lat 45
  W Polsce znów partye wichrzą szalone,
  Po śmierci króla Stefana.
  Jedni Zygmunta trzymają stronę,
  A drudzy Maxymiliana.
  A choć Żółkiewscy i Chodkiewicze,
  Gromią Kozaków i Szweda:
  Czyż kraj rozjaśnić może oblicze,
  Gdy wewnątrz gorycz i bieda?
  WŁADYSŁAW IV
  urodz. 1595 - zm. 1648, panował lat 16
  Na piękne nasze ziemie sarmackie,
  Bije wciąż fala za falą;
  Pawluk podszczuwa bunty kozackie,
  Żupy wielickie się palą.
  A choć ojczyznę król nieszczęśliwą,
  Ratować siłą chce ducha:
  Gdzie za ogniwem pęka ogniwo,
  Tam już nie spoić łańcucha!
  
  JAN KAZIMIERZ
  urodz. 1609 - zm. 1642, panował lat 20
  Dni panowania Jana Kaźmierza,
  W dziejach wyryły się krwawo;
  Coraz to nowa klęska uderza,
  I chwieje ojczystą nawą.
  A król znękany ciągłemi klęski,
  Co biły w naród niesforny:
  Składa królewski wieniec męczeński,
  I w ciszy gaśnie klasztornej.
  MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI
  urodz. 1638 - zm. 1673, panował lat 5
  Na tron piastowski buta szlachecka,
  Wyniosła trwożne pacholę,
  Gdy nam trza było męża, nie dziecka,
  Coby ukrócił swywole,
  A władać temu, co tron wziął z płaczem,
  Za ciężka była to praca:
  I wnet haniebny akt pod Buczaczem,
  Naród od króla odwraca.
  
  JAN III SOBIESKI
  urodz. 1624 - zm. 1696, panował lat 22
  Długo prawicą hetmaniąc wprawną,
  Na berło zmienił buławę;
  Za niego Chocim, potem Żurawno,
  Zmyły buczacką niesławę.
  A kiedy Turczyn stanął pod Wiedniem,
  Grożąc Habsburgów koronie:
  Król Jan z rycerstwem gromi go przedniem,
  I wawrzyn wkłada na skronie.
  AUGUST II SAS
  urodz. 1670 - zm. 1733, panował lat 33
  Zasiadł na tronie elektor saski,
  Między Jagiełły i Piasty,
  A ziemię naszą własne niesnaski,
  I Karol szarpał dwunasty.
  Kraj, co już nosił rozkładu piętna,
  W bratnich się walkach rozprasza,
  A partya szwedzka, Sasom niechętna,
  Innego króla ogłasza.
  
  STANISŁAW LESZCZYŃSKI
  urodz. 1677 - zm. 1766, panował lat 4
  I wziął Leszczyński koronę krwawą,
  Lecz krótko zdobił nią skronie.
  Bo gdy Szwed przegrał bój pod Połtawą,
  August znów zasiadł na tronie.
  Król przetrwał mężnie ciosy i burze,
  Tak jak na mędrca przystało.
  A Bóg mu za to dał w jego córze,
  Swietniejszą cieszyć się chwałą.
  AUGUST III SAS
  urodz. 1696 - zm. 1763, panował lat 30
  Coraz to smutniej, coraz boleśniej,
  Do władzy pnie się, kto żyje.
  Brzmią dookoła hulaszcze pieśni,
  A naród pije i pije...
  I zatopiono wolność i wiarę,
  W dzikiej rozpuście, szkaradnie,
  Aż gdy ostatnią wzniósł naród czarę,
  Już krew kipiała w niej na dnie.
  
  STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
  urodz. 1732 - zm.1798, panował lat 31
  Z dni tego króla, kochane dziecko!
  To zapamiętać ci warto:
  Że to za niego właśnie, zdradziecko,
  Ojczyznę twoją rozdarto.
  I znikła Polska z państw Europy,
  W trój rozszarpana niegodnie...
  A król pod dumnej carowej stopy,
  Złożył koronę swą w Grodnie.
  
  ZAKOŃCZENIE
  Dawni mocarze, władcy tej ziemi,
  Wśród mogilnego śpią chłodu;
  Księgi królewskie Bóg zamknął z niemi,
  Ale nie księgi narodu.
  Bo choć się trony w posadach chwieją,
  A berła kruszą, dziecino,
  Choć wszystko ginie z czasów koleją:
  Ale narody nie giną.
  I my snuć będziem wciąż życia wątek,
  Który na długo nam starczy;
  Tylko szukajmy w skarbcu pamiątek,
  Naszej nadziei i tarczy!